Meer fijn stof bij steden, grote veestallen en industrie

Op de kaart is te zien hoeveel fijn stof er gemiddeld in de lucht zat in Nederland in 2022. Het gaat om PM₁₀  deeltjes die kleiner zijn dan 10 micrometer. Hoe minder fijn stof hoe beter de luchtkwaliteit. Op de kaart zijn de steden als oranje vlekken zichtbaar. Op deze plekken zit meer fijn stof in de lucht dan op andere plekken. Dit komt doordat verkeer een bron van fijn stof is. Ook veestallen, industrie en houtstook zijn mogelijke bronnen. Op de blauwe plekken op de kaart ligt de concentratie onder de WHO-advieswaarde  (Kenniscentrum InfoMil). De lucht bevatte in 2022 iets meer fijn stof dan in 2021. De concentratie van fijn stof met deeltjesgrootte van 10 micrometer (PM₁₀) was ongeveer 6% hoger. Dit kan komen door schommelingen in het weer (Hoogerbrugge et al. 2023 Hoogerbrugge, R., Hazelhorst, S., Huitema, M., Siteur, K.R., Smeets, W., Soenario, I., Visser, S., de Vries, W.J., Wichink Kruit, R.J., Grootschalige concentratiekaarten Nederland. Rapportage 2023, Bilthoven (2023) (Hoogerbrugge, R., Hazelhorst, S., Huitema, M., Siteur, K.R., Smeets, W., Soenario, I., Visser, S., de Vries, W.J., Wichink Kruit, R.J., Grootschalige concentratiekaarten Nederland. Rapportage 2023, Bilthoven (2023)) ). Naar verwachting is de concentratie fijn stof in 2030 lager dan in 2021: ongeveer 9% voor PM_10. Dat komt vooral omdat er naar verwachting steeds minder gassen worden uitgestoten waaruit fijn stof kan ontstaan (secundair fijnstof Fijn stof is een verzamelnaam voor verschillende deeltjes in de lucht. De grootte van fijn stof-deeltjes is mede bepalend voor de effecten. Fijn stof kleiner dan 10 micrometer in doorsnede wordt PM10 genoemd. Deeltjes kleiner dan 2,5 micrometer heten PM2,5 en deeltjes kleiner dan 0,1 micrometer PM0,1 (ultra fijn stof). In PM10 zit dus ook de deeltjes van PM2,5 en PM0,1. Hoeveel van de verschillende deeltjes vrijkomen hangt onder andere af van de bron. (Fijn stof is een verzamelnaam voor verschillende deeltjes in de lucht. De grootte van fijn stof-deeltjes is mede bepalend voor de effecten. Fijn stof kleiner dan 10 micrometer in doorsnede wordt PM10 genoemd. Deeltjes kleiner dan 2,5 micrometer heten PM2,5 en deeltjes kleiner dan 0,1 micrometer PM0,1 (ultra fijn stof). In PM10 zit dus ook de deeltjes van PM2,5 en PM0,1. Hoeveel van de verschillende deeltjes vrijkomen hangt onder andere af van de bron. )).

Langs drukke verkeerswegen en in steden overschrijding van de norm

De kaart geeft een beeld van de jaargemiddelde concentratie van stikstofdioxide in 2022. Drukke (snel)wegen zijn als een rode lijn te herkennen op de kaart. Daar zit veel stikstofdioxide in de lucht. Ook in steden zie je hogere concentraties. Dit komt doordat stikstofdioxide in uitlaatgassen van verkeer zit. Ook industrie is een mogelijke bron (RIVM 2021 RIVM, Stikstofdioxide 2019 (NO2), Bilthoven (2021) (RIVM, Stikstofdioxide 2019 (NO2), Bilthoven (2021)) ). Op de blauwe plekken op de kaart ligt de concentratie onder de WHO-advieswaarde voor NO₂  (Kenniscentrum InfoMil)._. Er zat gemiddeld ongeveer 4% meer stikstofdioxide in de lucht in 2022 dan in 2021. Naar verwachting zal de concentratie stikstofdioxide in 2030 ongeveer 26% lager zijn dan in 2021. Dit komt vooral door de daling van de bijdrage uit het buitenland en doordat Nederlandse nieuwe auto’s schoner zijn (Hoogerbrugge et al. 2023 Hoogerbrugge, R., Hazelhorst, S., Huitema, M., Siteur, K.R., Smeets, W., Soenario, I., Visser, S., de Vries, W.J., Wichink Kruit, R.J., Grootschalige concentratiekaarten Nederland. Rapportage 2023, Bilthoven (2023) (Hoogerbrugge, R., Hazelhorst, S., Huitema, M., Siteur, K.R., Smeets, W., Soenario, I., Visser, S., de Vries, W.J., Wichink Kruit, R.J., Grootschalige concentratiekaarten Nederland. Rapportage 2023, Bilthoven (2023)) ).

Hoge geluidbelasting in de Randstad

De kaart geeft de gecumuleerde geluidbelasting door weg- en railverkeer, luchtvaart, industrie en windturbines in Nederland weer in het aantal dB Decibel. Logaritmische eenheid die vooral gebruikt wordt voor de aanduiding van geluidssterkte. (Decibel. Logaritmische eenheid die vooral gebruikt wordt voor de aanduiding van geluidssterkte.)(A). De grootste geluidbelasting treedt op nabij wegen, spoorwegen en de aan- en uitvliegroutes bij Schiphol. Wegverkeer veroorzaakt de meeste geluidhinder. Vanwege het lokale karakter van geluid zijn de wegen en spoorwegen met de hoogste geluidbelasting apart herkenbaar. Uit het jaarlijkse Onderzoek Beleving Woonomgeving blijkt dat in 2020 12,9% van alle inwoners van Nederland van 16 jaar en ouder ernstige hinder door geluid van wegverkeer ondervindt. Vooral  motoren en brommers waren grote bronnen van ernstige geluidhinder door wegverkeer. Daarnaast ondervond 5,6% ernstige hinder door geluid van vliegverkeer en 2,4% door geluid van railverkeer (van Poll & Simon 2021 van Poll, R, Simon, S.N., Ernstige hinder en slaapverstoring in Nederland – Onderzoek Beleving Woonomgeving (OBW) 2020. Hinder in tijden van corona, Bilthoven (2021) (van Poll, R, Simon, S.N., Ernstige hinder en slaapverstoring in Nederland – Onderzoek Beleving Woonomgeving (OBW) 2020. Hinder in tijden van corona, Bilthoven (2021)) ). 

Leefbaarheid meeste Nederlandse gemeenten goed

De kaart toont de leefbaarheid per gemeente, zoals gemeten met de Leefbaarometer. Het grootste deel van de Nederlandse gemeenten scoort goed. De Leefbaarometer laat zien dat naarmate de stedelijkheid minder groot is, de leefbaarheid van het gebied door bewoners beter wordt gewaardeerd. Behalve voor het kenmerk voorzieningen geldt: hoe stedelijker, hoe ongunstiger de score (Mandemakers et al. 2024 Mandemakers, J., Leidelmeijer, K., Middeldorp, M., Leefbaarheid onder de loep Analyse en verdieping Leefbaarometer meting 2022, Amsterdan (2024) (Mandemakers, J., Leidelmeijer, K., Middeldorp, M., Leefbaarheid onder de loep Analyse en verdieping Leefbaarometer meting 2022, Amsterdan (2024)) ). Bij dorpen in krimpregio’s zijn de laatste jaren meer voorzieningen verdwenen, maar de bewoners zijn alsnog zeer positief over de leefbaarheid in hun woonplaats (Reches & Meere 2022 Reches, L., Meere, F., Het platteland in beeld Leyla Reches Freek de Meere Aandacht voor de veiligheid en leefbaarheid, Utrecht (2022) (Reches, L., Meere, F., Het platteland in beeld Leyla Reches Freek de Meere Aandacht voor de veiligheid en leefbaarheid, Utrecht (2022)) ). 

Het gaat steeds beter met de leefbaarheid in Nederlandse steden en dorpen. Tegelijkertijd zijn er wijken en buurten waar de leefbaarheid structureel onder druk staat en bewoners ontevreden zijn over de eigen leefomgeving.  In de gebieden waar de leefbaarheid structureel onderdruk staat wonen ongeveer 1,1 miljoen inwoners (538 duizend huishoudens). Die gebieden zijn in alle provincies te vinden, behalve in Zeeland. Het gaat vooral om de grote(re) steden, maar ook kleinere gemeenten als Tiel, Bergen op Zoom, Venlo en gemeenten in de IJmond (Beverwijk, Velsen) en Noordoost Groningen (Eemsdelta), Nissewaard en Capelle aan den IJssel (Mandemakers et al. 2024 Mandemakers, J., Leidelmeijer, K., Middeldorp, M., Leefbaarheid onder de loep Analyse en verdieping Leefbaarometer meting 2022, Amsterdan (2024) (Mandemakers, J., Leidelmeijer, K., Middeldorp, M., Leefbaarheid onder de loep Analyse en verdieping Leefbaarometer meting 2022, Amsterdan (2024)) ). Zie de Leefbaarometer voor kaarten op wijk- en buurtniveau.

Wat is de Leefbaarometer?

De Leefbaarometer is een instrument waarmee een inschatting wordt gegeven van de leefbaarheid zoals bewoners die ervaren. Het instrument doet dat op basis van allerlei feitelijke kenmerken van gebieden – zoals criminaliteit en overlast, voorzieningen, fysieke kenmerken van de woonomgeving en bevolkingssamenstelling.