Bewegen | Oorzaken en gevolgen | Volksgezondheid en Zorg

Wijzigingsdatum 26-02-2025

Op deze pagina:

Oorzaken van (on)voldoende bewegen
Gevolgen van bewegen
Negatieve gevolgen van veel zitten

Oorzaken van (on)voldoende bewegen

Breed palet aan factoren bepalend voor ons beweeggedrag

Veel verschillende factoren zijn van invloed op ons beweeggedrag. Daarbij gaat het om individuele factoren, leefstijlfactoren, leef- woon- en werkomstandigheden en drijvende krachten, zoals maatschappelijke ontwikkelingen. Denk bijvoorbeeld aan je fit genoeg voelen om te bewegen, iemand hebben om samen mee te bewegen of geld hebben voor lidmaatschap van een vereniging of sportuitrusting. Het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) heeft in 2021 een overzicht gemaakt van factoren die ons beweeggedrag bepalen; zie daarvoor deze factsheet(PDF).

Gevolgen van bewegen

Bewegen is goed, meer bewegen is beter

Internationaal zijn er verschillende beweegrichtlijnen, die aanbevelen 150-300 minuten verspreid over de week te bewegen. De Nederlandse beweegrichtlijnen, opgesteld door de Gezondheidsraad in 2017, staan beschreven bij de definities (Gezondheidsraad, 2017 Gezondheidsraad, Beweegrichtlijnen 2017, Den Haag (2017) (Gezondheidsraad, Beweegrichtlijnen 2017, Den Haag (2017)) ). Een beetje bewegen is beter dan niet bewegen. Ook bij mensen die niet aan de beweegrichtlijnen voldoen, levert bewegen gezondheidswinst op (Gezondheidsraad, 2017 Gezondheidsraad, Beweegrichtlijnen 2017, Den Haag (2017) (Gezondheidsraad, Beweegrichtlijnen 2017, Den Haag (2017)) ; WHO, 2020 WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020) (WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020)) ). Langer, vaker en/of intensiever bewegen dan de richtlijnen zorgt voor extra gezondheidswinst. Veel studies wijzen in de richting van een curve-lineair verband (WHO, 2020 WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020) (WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020)) ; Ahmadi et al., 2024 Ahmadi, Ferrari, Rezende, Mielke, Brady, Intensity-specific leisure time-physical activity and all-cause, cardiovascular, and cancer mortality in 3.36 million adults from 17 countries: a systematic review, meta-analysis, and individual participant data pooled analysis, Yale (2024) (Ahmadi, Ferrari, Rezende, Mielke, Brady, Intensity-specific leisure time-physical activity and all-cause, cardiovascular, and cancer mortality in 3.36 million adults from 17 countries: a systematic review, meta-analysis, and individual participant data pooled analysis, Yale (2024)) ). Dat wil zeggen dat de gezondheidswinst toeneemt als iemand meer gaat bewegen, vooral bij mensen die nog weinig bewegen. Bij veel meer bewegen dan de richtlijn begint deze gezondheidswinst wel af te vlakken. Bij welke hoeveelheid beweging deze afvlakking plaatsvindt, is afhankelijk van de intensiteit van de beweging (Ahmadi et al., 2024 Ahmadi, Ferrari, Rezende, Mielke, Brady, Intensity-specific leisure time-physical activity and all-cause, cardiovascular, and cancer mortality in 3.36 million adults from 17 countries: a systematic review, meta-analysis, and individual participant data pooled analysis, Yale (2024) (Ahmadi, Ferrari, Rezende, Mielke, Brady, Intensity-specific leisure time-physical activity and all-cause, cardiovascular, and cancer mortality in 3.36 million adults from 17 countries: a systematic review, meta-analysis, and individual participant data pooled analysis, Yale (2024)) ). Dit gebeurt vooral bij meer dan 300 minuten per week bewegen (WHO, 2020 WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020) (WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020)) ), zie onderstaande afbeelding.
Een nadeel van bewegen is het risico op blessures. Bij matig intensieve beweging is dit risico echter klein. Alles bij elkaar wegen de gezondheidsvoordelen van bewegen op tegen de nadelen (WHO, 2020 WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020) (WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020)) ).

Curve-lineair verband tussen bewegen en gezondheidsvoordelen

De grafiek laat zien dat iedere hoeveelheid beweging gezondheidswinst oplevert, ook bij mensen die niet aan de richtlijnen voldoen. Langer, vaker en/of intensiever bewegen zorgt voor extra gezondheidswinst. Bij veel meer bewegen dan de richtlijn (vooral bij >300 minuten per week) begint de gezondheidswinst wel af te vlakken.

De afbeelding is afkomstig uit “WHO Guidelines on Physical Activity and Sedentary Behaviour. Geneva: World Health Organization (WHO); 2020. Licentie: CC BY-NC-SA 3.0 IGO” en bewerkt en vertaald door het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu). De WHO is niet verantwoordelijk voor de inhoud of nauwkeurigheid van deze bewerking. De originele uitgave is de bindende en authentieke uitgave.

Bewegen beschermt tegen tal van ziekten

Ook voor ouderen is bewegen belangrijk

Bij ouderen heeft meer bewegen een positief effect op het fysieke functioneren, waaronder de loopsnelheid, spierkracht en balans (WHO, 2020 WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020) (WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020)) ; PAGAC, 2018 PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018) (PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018)) ; Gezondheidsraad, 2017 Gezondheidsraad, Beweegrichtlijnen 2017, Den Haag (2017) (Gezondheidsraad, Beweegrichtlijnen 2017, Den Haag (2017)) ). Ook hangt meer bewegen bij ouderen samen met een verminderd risico op vallen, letsel bij vallen, osteoporose en botbreuken (WHO, 2020 WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020) (WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020)) ; Gezondheidsraad, 2017 Gezondheidsraad, Beweegrichtlijnen 2017, Den Haag (2017) (Gezondheidsraad, Beweegrichtlijnen 2017, Den Haag (2017)) ). Daarnaast verlaagt meer bewegen bij ouderen het risico op lichamelijk beperkingen, cognitieve achteruitgang en dementie (Gezondheidsraad, 2017 Gezondheidsraad, Beweegrichtlijnen 2017, Den Haag (2017) (Gezondheidsraad, Beweegrichtlijnen 2017, Den Haag (2017)) ; PAGAC, 2018 PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018) (PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018)) ). Gezondheidsvoordelen van meer bewegen, specifiek voor ouderen, zijn opgenomen in onderstaande tabel.

Tabel: Gezondheidsvoordelen van bewegen voor volwassenen en ouderen*

*Als een gezondheidsvoordeel specifiek voor ouderen geldt, is dit benoemd in de tabel.
Cluster	Aandoeningen
Hart- en vaatziekten	Bewegen verlaagt de bloeddruk bij mensen met en zonder hypertensie hoge bloeddruk (hoge bloeddruk ) (WHO, 2020 WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020) (WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020)) ; Gezondheidsraad, 2017 Gezondheidsraad, Beweegrichtlijnen 2017, Den Haag (2017) (Gezondheidsraad, Beweegrichtlijnen 2017, Den Haag (2017)) ; Liang et al., 2022 Liang, Meng Zhang, Chuan-zhi Wang, Yang Yuan, Jing-hong Liang, Association between sedentary behavior, physical activity, and cardiovascular disease-related outcomes in adults—A meta-analysis and systematic review (2022) (Liang, Meng Zhang, Chuan-zhi Wang, Yang Yuan, Jing-hong Liang, Association between sedentary behavior, physical activity, and cardiovascular disease-related outcomes in adults—A meta-analysis and systematic review (2022)) ). Bewegen kan het HDL-cholesterol Hoge Dichtheid Lipoproteïnen. HDL wordt het 'goede cholesterol' genoemd. HDL transporteert het teveel aan cholesterol in LDL naar de lever. Via de lever komt het cholesterol in de darmen en verlaat het het lichaam via de ontlasting. (Hoge Dichtheid Lipoproteïnen. HDL wordt het 'goede cholesterol' genoemd. HDL transporteert het teveel aan cholesterol in LDL naar de lever. Via de lever komt het cholesterol in de darmen en verlaat het het lichaam via de ontlasting.) verhogen en het totaal cholesterol, LDL-cholesterol Low density lipoprotein cholesterol. Lage Dichtheid Lipoproteïne, ook het 'slechte cholesterol' genoemd. LDL vervoert cholesterol naar de cellen en spieren. Onderweg nestelt LDL zich gemakkelijk in de wanden van slagaders waardoor de slagaders kunnen vernauwen en dichtslibben (slagaderverkalking). (Low density lipoprotein cholesterol. Lage Dichtheid Lipoproteïne, ook het 'slechte cholesterol' genoemd. LDL vervoert cholesterol naar de cellen en spieren. Onderweg nestelt LDL zich gemakkelijk in de wanden van slagaders waardoor de slagaders kunnen vernauwen en dichtslibben (slagaderverkalking).) en triglyceridengehalte verlagen (Liang et al., 2022 Liang, Meng Zhang, Chuan-zhi Wang, Yang Yuan, Jing-hong Liang, Association between sedentary behavior, physical activity, and cardiovascular disease-related outcomes in adults—A meta-analysis and systematic review (2022) (Liang, Meng Zhang, Chuan-zhi Wang, Yang Yuan, Jing-hong Liang, Association between sedentary behavior, physical activity, and cardiovascular disease-related outcomes in adults—A meta-analysis and systematic review (2022)) ). Bewegen verlaagt het risico op hart- en vaatziekten, zoals een hartaanval, hartfalen Hartfalen (decompensatio cordis) is het best te omschrijven als een klinisch syndroom dat bestaat uit een combinatie van klachten en verschijnselen die direct of indirect het gevolg zijn van een tekortschietende pompfunctie van het hart. (Hartfalen (decompensatio cordis) is het best te omschrijven als een klinisch syndroom dat bestaat uit een combinatie van klachten en verschijnselen die direct of indirect het gevolg zijn van een tekortschietende pompfunctie van het hart. ) of een beroerte (WHO, 2020 WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020) (WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020)) ; UK Chief Medical Officers, 2019 UK Chief Medical Officers, UK Chief Medical Officers' Physical Activity Guidelines (2019) (UK Chief Medical Officers, UK Chief Medical Officers' Physical Activity Guidelines (2019)) ; Gezondheidsraad, 2017 Gezondheidsraad, Beweegrichtlijnen 2017, Den Haag (2017) (Gezondheidsraad, Beweegrichtlijnen 2017, Den Haag (2017)) ; PAGAC, 2018 PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018) (PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018)) ; Liang et al., 2022 Liang, Meng Zhang, Chuan-zhi Wang, Yang Yuan, Jing-hong Liang, Association between sedentary behavior, physical activity, and cardiovascular disease-related outcomes in adults—A meta-analysis and systematic review (2022) (Liang, Meng Zhang, Chuan-zhi Wang, Yang Yuan, Jing-hong Liang, Association between sedentary behavior, physical activity, and cardiovascular disease-related outcomes in adults—A meta-analysis and systematic review (2022)) ).
Metabole aandoeningen	Bewegen verlaagt het risico op diabetes type 2 (WHO, 2020 WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020) (WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020)) ; Gezondheidsraad, 2017 Gezondheidsraad, Beweegrichtlijnen 2017, Den Haag (2017) (Gezondheidsraad, Beweegrichtlijnen 2017, Den Haag (2017)) ; UK Chief Medical Officers, 2019 UK Chief Medical Officers, UK Chief Medical Officers' Physical Activity Guidelines (2019) (UK Chief Medical Officers, UK Chief Medical Officers' Physical Activity Guidelines (2019)) ; Yuan et al., 2023 Yuan, Xue Li, Qianwen Liu, Zhe Wang, Xia Jiang, Burgess, Larsson, Physical Activity, Sedentary Behavior, and Type 2 Diabetes: Mendelian Randomization Analysis (2023) (Yuan, Xue Li, Qianwen Liu, Zhe Wang, Xia Jiang, Burgess, Larsson, Physical Activity, Sedentary Behavior, and Type 2 Diabetes: Mendelian Randomization Analysis (2023)) ).
Kanker	Bewegen verlaagt het risico op blaaskanker, baarmoederkanker, slokdarmkanker, maagkanker, nierkanker (WHO, 2020 WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020) (WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020)) ; PAGAC, 2018 PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018) (PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018)) ), borstkanker, darmkanker (WHO, 2020 WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020) (WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020)) '; PAGAC, 2018 PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018) (PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018)) ; UK Chief Medical Officers, 2019 UK Chief Medical Officers, UK Chief Medical Officers' Physical Activity Guidelines (2019) (UK Chief Medical Officers, UK Chief Medical Officers' Physical Activity Guidelines (2019)) ) en longkanker (PAGAC, 2018 PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018) (PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018)) ). Het risicoverlagend effect van bewegen verschilt per kankersoort (Moore et al., 2016 Moore, I-Min Lee, Weiderpass, E, Association of Leisure-Time Physical Activity With Risk of 26 Types of Cancer in 1.44 Million Adults (2016) (Moore, I-Min Lee, Weiderpass, E, Association of Leisure-Time Physical Activity With Risk of 26 Types of Cancer in 1.44 Million Adults (2016)) ).
Mentale gezondheid	Bewegen verlaagt het risico op het ontwikkelen van een depressie of angststoornis (Rahmati et al., 2024 Rahmati, San Lee, Dong Keon Yon, Seung Won Lee, Udeh, McEvoy, Hans Oh, Butler, Keyes, Barnett, Koyanagi , Jae Il Shin, Lee Smith, Physical activity and prevention of mental health complications: An umbrella review (2024) (Rahmati, San Lee, Dong Keon Yon, Seung Won Lee, Udeh, McEvoy, Hans Oh, Butler, Keyes, Barnett, Koyanagi , Jae Il Shin, Lee Smith, Physical activity and prevention of mental health complications: An umbrella review (2024)) ; WHO, 2020 WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020) (WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020)) ; Pearce et al., 2022 Pearce, Garcia, Abbas, Strain, Barreto Schuch , Association Between Physical Activity and Risk of Depression: A Systematic Review and Meta-analysis (2022) (Pearce, Garcia, Abbas, Strain, Barreto Schuch , Association Between Physical Activity and Risk of Depression: A Systematic Review and Meta-analysis (2022)) ). Bewegen kan depressie- en angstgevoelens verminderen bij zowel de algemene bevolking als bij mensen met een gediagnosticeerde angststoornis of depressie (Ooms et al., 2020 Ooms, van den Dool, R., Elling, De rol van bewegen en sport voor mensen met (ernstige) psychische klachten, Utrecht (2020) (Ooms, van den Dool, R., Elling, De rol van bewegen en sport voor mensen met (ernstige) psychische klachten, Utrecht (2020)) ; PAGAC, 2018 PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018) (PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018)) ).
Hersenen	Bewegen verbetert het cognitief functioneren (PAGAC, 2018 PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018) (PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018)) ; WHO, 2020 WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020) (WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020)) ) en verlaagt het risico op cognitieve achteruitgang (WHO, 2020 WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020) (WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020)) ). Bewegen verlaagt het risico op dementie (PAGAC, 2018 PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018) (PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018)) ), waaronder de ziekte van Alzheimer (López-Ortiz et al., 2023 López-Ortiz, Lista, Valenzuela, Pinto-Fraga, Carmone, Effects of physical activity and exercise interventions on Alzheimer's disease: an umbrella review of existing meta-analyses (2023) (López-Ortiz, Lista, Valenzuela, Pinto-Fraga, Carmone, Effects of physical activity and exercise interventions on Alzheimer's disease: an umbrella review of existing meta-analyses (2023)) ; WHO, 2020 WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020) (WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020)) ).
Bewegingsstelsel	Bewegen verlaagt het risico op botbreuken, knie- en heupartrose (WHO, 2020 WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020) (WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020)) ), pijn in de gewrichten en rugpijn (UK Chief Medical Officers, 2019 UK Chief Medical Officers, UK Chief Medical Officers' Physical Activity Guidelines (2019) (UK Chief Medical Officers, UK Chief Medical Officers' Physical Activity Guidelines (2019)) ). Bij ouderen heeft bewegen een positief effect op het fysieke functioneren, de loopsnelheid, spierkracht en balans (WHO, 2020 WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020) (WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020)) ; PAGAC, 2018 PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018) (PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018)) ; Gezondheidsraad, 2017 Gezondheidsraad, Beweegrichtlijnen 2017, Den Haag (2017) (Gezondheidsraad, Beweegrichtlijnen 2017, Den Haag (2017)) ). Bij ouderen verlaagt bewegen het risico op vallen, letsel bij vallen, osteoporose en botbreuken (WHO, 2020 WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020) (WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020)) ; Gezondheidsraad, 2017 Gezondheidsraad, Beweegrichtlijnen 2017, Den Haag (2017) (Gezondheidsraad, Beweegrichtlijnen 2017, Den Haag (2017)) ).
Slaap	Bewegen zorgt voor een betere slaapkwaliteit (PAGAC, 2018 PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018) (PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018)) ; Sejbuk et al., 2022 Sejbuk, Mirończuk-Chodakowska , Witkowska, Sleep Quality: A Narrative Review on Nutrition, Stimulants, and Physical Activity as Important Factors (2022) (Sejbuk, Mirończuk-Chodakowska , Witkowska, Sleep Quality: A Narrative Review on Nutrition, Stimulants, and Physical Activity as Important Factors (2022)) ; WHO, 2020 WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020) (WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020)) ).
Lichaamsgewicht	Bewegen draagt bij aan het behouden of verkrijgen van een gezond lichaamsgewicht (PAGAC, 2018 PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018) (PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018)) ; UK Chief Medical Officers, 2019 UK Chief Medical Officers, UK Chief Medical Officers' Physical Activity Guidelines (2019) (UK Chief Medical Officers, UK Chief Medical Officers' Physical Activity Guidelines (2019)) ; Carrasquilla et al., 2022 Carrasquilla, García-Ureña, Fall, Sørensen, Kilpeläinen, Mendelian randomization suggests a bidirectional, causal relationship between physical inactivity and adiposity (2022) (Carrasquilla, García-Ureña, Fall, Sørensen, Kilpeläinen, Mendelian randomization suggests a bidirectional, causal relationship between physical inactivity and adiposity (2022)) ).

Bewegen gunstig voor mensen met chronische aandoening of beperking

Meer bewegen hangt samen met een lager risico op het ontwikkelen van een chronische aandoening. Voor mensen die al een chronische aandoening hebben, kan bewegen het risico op nog een chronische aandoening (multimorbiditeit) verminderen (PAGAC, 2018 PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018) (PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018)) ; WHO, 2020 WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020) (WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020)) ). Daarnaast kan bewegen het risico op verergeren van sommige chronische aandoeningen verminderen, zie onderstaande tabel. Dit geldt bijvoorbeeld voor diabetes type 2 en hypertensie (American Diabetes Association, 2024 American Diabetes Association, Standards of Care in Diabetes - 2024 (2024) (American Diabetes Association, Standards of Care in Diabetes - 2024 (2024)) ; PAGAC, 2018 PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018) (PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018)) ; WHO, 2020 WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020) (WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020)) ). Verder zorgt bewegen bij mensen met een chronische aandoening of een beperking vaak voor een verbetering in het fysiek en cognitief functioneren en in de kwaliteit van leven. Dit geldt bijvoorbeeld voor artrose en de ziekte van Alzheimer (PAGAC, 2018 PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018) (PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018)) ; López-Ortiz et al., 2023 López-Ortiz, Lista, Valenzuela, Pinto-Fraga, Carmone, Effects of physical activity and exercise interventions on Alzheimer's disease: an umbrella review of existing meta-analyses (2023) (López-Ortiz, Lista, Valenzuela, Pinto-Fraga, Carmone, Effects of physical activity and exercise interventions on Alzheimer's disease: an umbrella review of existing meta-analyses (2023)) ).

Tabel: Gezondheidsvoordelen van bewegen voor volwassenen met een chronische aandoening of beperking

Aandoening of beperking	Effect van bewegen
Hypertensie	Mensen met hypertensie die voldoende bewegen, kunnen hun systolische bloeddruk met ongeveer 12 mmHg verlagen (Liujiao Cao et al., 2019 Liujiao Cao, Xiuxia Li, Peijing Yan, Wang, X, Meixuan Li, The effectiveness of aerobic exercise for hypertensive population: A systematic review and meta‐analysis (2019) (Liujiao Cao, Xiuxia Li, Peijing Yan, Wang, X, Meixuan Li, The effectiveness of aerobic exercise for hypertensive population: A systematic review and meta‐analysis (2019)) ; PAGAC, 2018 PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018) (PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018)) ). Bewegen vermindert het risico op progressie van hart- en vaatziekten en verlaagt het risico op sterfte aan hart- en vaatziekten bij mensen met hypertensie (WHO, 2020 WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020) (WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020)) ; PAGAC, 2018 PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018) (PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018)) ).
Beroerte	Bij mensen die een beroerte hebben gehad, verbetert bewegen het lopen en cognitief functioneren (PAGAC, 2018 PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018) (PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018)) ; WHO, 2020 WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020) (WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020)) ).
Diabetes	Bewegen vermindert het risico op vroegtijdig overlijden in het algemeen en aan hart- en vaatziekten bij mensen met diabetes type 1 en 2 (American Diabetes Association, 2024 American Diabetes Association, Standards of Care in Diabetes - 2024 (2024) (American Diabetes Association, Standards of Care in Diabetes - 2024 (2024)) ; WHO, 2020 WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020) (WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020)) ). Bewegen heeft een gunstig effect op indicatoren van ziekteprogressie (HbA1c, bloeddruk en lipiden), cardiorespiratoire fitheid en kwaliteit van leven bij mensen met diabetes type 2 (WHO, 2020 WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020) (WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020)) WHO, 2020 WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020) (WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020)) ; American Diabetes Association, 2024 American Diabetes Association, Standards of Care in Diabetes - 2024 (2024) (American Diabetes Association, Standards of Care in Diabetes - 2024 (2024)) American Diabetes Association, 2024 American Diabetes Association, Standards of Care in Diabetes - 2024 (2024) (American Diabetes Association, Standards of Care in Diabetes - 2024 (2024)) )
Kanker	Bewegen kan het risico op overlijden verkleinen bij mensen die leven met kanker. Het gaat om de volgende soorten kanker: borstkanker, darmkanker, een hersentumor, hematologische kanker, nierkanker, longkanker, prostaatkanker en maagkanker (WHO, 2020 WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020) (WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020)) ).
Artrose	Mensen met artrose die bewegen volgens de richtlijnen, ervaren minder pijn en een betere kwaliteit van leven (PAGAC, 2018 PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018) (PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018)) ).
Depressie	Bij mensen met een depressieve stoornis verbetert bewegen de kwaliteit van leven (WHO, 2020 WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020) (WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020)) ).
Dementie en de ziekte van Alzheimer	Bij mensen met dementie verbetert bewegen het cognitief functioneren (PAGAC, 2018 PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018) (PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018)) ). Bij mensen met de ziekte van Alzheimer zorgt bewegen voor een verbetering in cognitief en fysiek functioneren (López-Ortiz et al., 2023 López-Ortiz, Lista, Valenzuela, Pinto-Fraga, Carmone, Effects of physical activity and exercise interventions on Alzheimer's disease: an umbrella review of existing meta-analyses (2023) (López-Ortiz, Lista, Valenzuela, Pinto-Fraga, Carmone, Effects of physical activity and exercise interventions on Alzheimer's disease: an umbrella review of existing meta-analyses (2023)) ).
Ziekte van Parkinson	Bij mensen met de ziekte van Parkinson verbetert regelmatig bewegen het cognitief en fysiek functioneren, waaronder lopen, kracht en evenwicht (PAGAC, 2018 PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018) (PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018)) ; WHO, 2020 WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020) (WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020)) ).
Chronische pijn	Bij mensen met chronische pijn lijkt bewegen de pijn te verminderen, het fysiek functioneren te bevorderen en de kwaliteit van leven te verbeteren (Geneen et al., 2020 Geneen, Moore, Clark, C., D., Colvin, Smith, Physical activity and exercise for chronic pain in adults: an overviewof Cochrane Reviews (Review) (2020) (Geneen, Moore, Clark, C., D., Colvin, Smith, Physical activity and exercise for chronic pain in adults: an overviewof Cochrane Reviews (Review) (2020)) ).

Negatieve gevolgen van veel zitten

Veel zitten hangt samen met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten en diabetes type 2 (WHO, 2020 WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020) (WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020)) ; Dunstan et al., 2021 Dunstan, DW., Dogra, Carter, Owen, N, Sit less and move more for cardiovascular health: emerging insights and opportunities (2021) (Dunstan, DW., Dogra, Carter, Owen, N, Sit less and move more for cardiovascular health: emerging insights and opportunities (2021)) ). Ook zijn er aanwijzingen dat veel zitten samenhangt met een hoger risico op baarmoeder-, darm- en longkanker (WHO, 2020 WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020) (WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020)) ; PAGAC, 2018 PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018) (PAGAC, Physical Activity Guidelines Advisory Committee Scientific Report, Washington, DC (2018)) ). Daarnaast is er een relatie tussen veel zitten en een hoger risico op vroegtijdig overlijden, overlijden aan hart- en vaatziekten en aan kanker (Katzmarzyk et al., 2019 Katzmarzyk, Powell, K. E., Jakicic, Troiano, Piercy, Tennant, Sedentary Behavior and Health: Update from the 2018 Physical Activity Guidelines Advisory Committee (2019) (Katzmarzyk, Powell, K. E., Jakicic, Troiano, Piercy, Tennant, Sedentary Behavior and Health: Update from the 2018 Physical Activity Guidelines Advisory Committee (2019)) ; UK Chief Medical Officers, 2019 UK Chief Medical Officers, UK Chief Medical Officers' Physical Activity Guidelines (2019) (UK Chief Medical Officers, UK Chief Medical Officers' Physical Activity Guidelines (2019)) ; WHO, 2020 WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020) (WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020)) ). Er is nog onvoldoende wetenschappelijk bewijs om te kunnen zeggen bij hoeveel zitten ongunstige gezondheidseffecten optreden (WHO, 2020 WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020) (WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020)) ; Gezondheidsraad, 2017 Gezondheidsraad, Beweegrichtlijnen 2017, Den Haag (2017) (Gezondheidsraad, Beweegrichtlijnen 2017, Den Haag (2017)) ). In de Nederlandse beweegrichtlijnen van de Gezondheidsraad wordt wel geadviseerd om veel stilzitten te voorkomen, zie definities (Gezondheidsraad, 2017 Gezondheidsraad, Beweegrichtlijnen 2017, Den Haag (2017) (Gezondheidsraad, Beweegrichtlijnen 2017, Den Haag (2017)) ). Ook is bekend dat het effect van veel zitten op bovenstaande gezondheidsuitkomsten sterker is bij mensen die ook weinig bewegen. Daarentegen lijkt veel (matig-intensief) bewegen en een hoge cardiorespiratoire fitheid (conditie) de negatieve effecten van veel zitten te verminderen (WHO, 2020 WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020) (WHO, WHO Guidelines on Physical Activity an Sedentary Behaviour (2020)) ; Dunstan et al., 2021 Dunstan, DW., Dogra, Carter, Owen, N, Sit less and move more for cardiovascular health: emerging insights and opportunities (2021) (Dunstan, DW., Dogra, Carter, Owen, N, Sit less and move more for cardiovascular health: emerging insights and opportunities (2021)) ). Tot slot lijkt veel zitten samen te hangen met meer klachten van het bewegingsstelsel, waaronder lage rugpijn (Dzakpasu et al., 2021 Dzakpasu, Carver, Brakenridge, Cicuttini, Urquhart, Owen, N, Dunstan, DW., Musculoskeletal pain and sedentary behaviour in occupational and non-occupational settings: a systematic review with meta-analysis (2021) (Dzakpasu, Carver, Brakenridge, Cicuttini, Urquhart, Owen, N, Dunstan, DW., Musculoskeletal pain and sedentary behaviour in occupational and non-occupational settings: a systematic review with meta-analysis (2021)) ).

VZinfo

Definities (beschrijving beweegrichtlijnen)
Ouderen: loopsnelheid, cognitieve veroudering en fysiek functioneren
Determinanten van (on)gezondheid op VZinfo.nl

RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu)

M. Duijvestijn (RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu))
V. Hermans, red (RIVM)
E.M. Zantinge, red (RIVM)