Meningokokkenziekte is een zeer ernstige infectieziekte die veroorzaakt wordt door een bacterie

Veroorzaker van de meningokokkenziekte is de bacterie Neisseria meningitidis die zich gewoonlijk in de neusholte bevindt. Daar kan de bacterie oppervlakkige infecties geven, die vaak zonder verschijnselen blijven. De bacteriën kunnen zich weken tot maanden in de neus- en keelholte handhaven zonder dat de drager ziek wordt. Ook zonder ziekteverschijnselen geldt dat degene die de bacterie heeft, immuniteit opbouwt en een besmettingsbron kan zijn voor anderen. Besmetting gebeurt door het inademen van microdruppeltjes of via direct contact zoals zoenen. Soms leidt een infectie tot ernstige ziekte in de vorm van een bloedvergiftiging (sepsis Sepsis is een klinisch syndroom dat gekenmerkt wordt door een algemene ontstekingsreactie van het hele lichaam op een infectie. Het is een zeer ernstige aandoening met een aanzienlijke kans dat de patiënt in korte tijd overlijdt. Vaak wordt het omschreven als bloedvergiftiging. (Sepsis is een klinisch syndroom dat gekenmerkt wordt door een algemene ontstekingsreactie van het hele lichaam op een infectie. Het is een zeer ernstige aandoening met een aanzienlijke kans dat de patiënt in korte tijd overlijdt. Vaak wordt het omschreven als bloedvergiftiging. )) of een hersenvliesontsteking. Patiënten kunnen binnen enkele uren ernstig ziek worden met blijvende beperkingen en soms zelfs eraan overlijden. De tijd tussen besmetting en uitbreken van de ziekte ligt meestal tussen één en drie dagen, maar kan soms tot tien dagen oplopen. Er zijn dertien verschillende typen meningokokken, waarvan B, C, W en Y het meest ziekmakend zijn. Vanaf 2002 was vaccinatie tegen meningokokken type C opgenomen in het Rijksvaccinatieprogramma op de leeftijd van 14 maanden maar deze is in mei 2018 vervangen door meningokokken ACWY vaccinatie. In 2018 en 2019 was er een meningokokken ACWY vaccinatiecampagne onder 14-18 jarigen (geboortecohorten 2001-2005) vanwege een toename van meningokokken type W. Vanaf 2020 is meningokokken ACWY vaccinatie voor 14-jarigen opgenomen in het Rijksvaccinatieprogramma. Er is een vaccin beschikbaar tegen meningokokkenziekte B ziekte. Deze is niet opgenomen in het Rijksvaccinatieprogramma, maar is wel verkrijgbaar op eigen kosten (Gezondheidsraad).

Sterke afname patiënten met meningokokkenziekte C

In 2001 was er een toename van het aantal patiënten met meningokokkenziekte C. Door de invoering van de vaccinatie in 2002 is het aantal patiënten met meningokokkenziekte C sterk afgenomen van 277 in 2001 naar minder dan 10 per jaar (Pluijmaekers & de Melker, 2023 Pluijmaekers, A.J.M., de Melker, H.E., The National Immunisation Programme in the Netherlands Surveillance and developments in 2022-2023, Bilthoven (2023) (Pluijmaekers, A.J.M., de Melker, H.E., The National Immunisation Programme in the Netherlands Surveillance and developments in 2022-2023, Bilthoven (2023)) ).

Toename patiënten met meningokokkenziekte Y en W gekeerd door verandering van vaccinatie

Vanaf 2016 steeg het aantal patiënten met meningokokkenziekte W van minder dan 10 per jaar naar 50 in 2016 en ruim 100 in 2018. Vanwege deze toename is het vaccinatieprogramma vanaf 2018 uitgebreid met vaccinatie dat ook beschermt tegen meningokokkenziekte A, Y en W. Het aantal patiënten met meningokokkenziekte W is sindsdien 2019 sterk gedaald; in 2022 waren er slechts 2 meningokokken W patiënten. Voor meningokokkenziekte Y geldt ook een afname sinds de invoering van de vaccinatie van 2018.  Van rond de 20 per jaar naar 2 in 2022 (Pluijmaekers & de Melker, 2023 Pluijmaekers, A.J.M., de Melker, H.E., The National Immunisation Programme in the Netherlands Surveillance and developments in 2022-2023, Bilthoven (2023) (Pluijmaekers, A.J.M., de Melker, H.E., The National Immunisation Programme in the Netherlands Surveillance and developments in 2022-2023, Bilthoven (2023)) ).

Meningokokkenziekte A

Tot 2004 waren jaarlijks enkele patiënten met meningokokkenziekte A. Vanaf 2004 komt deze ziekte niet meer voor in Nederland (Pluijmaekers & de Melker, 2023 Pluijmaekers, A.J.M., de Melker, H.E., The National Immunisation Programme in the Netherlands Surveillance and developments in 2022-2023, Bilthoven (2023) (Pluijmaekers, A.J.M., de Melker, H.E., The National Immunisation Programme in the Netherlands Surveillance and developments in 2022-2023, Bilthoven (2023)) ).

Vanaf 2002 afname van het aantal sterfgevallen

Voor 2001 stierven 7-67 (1950-2001) personen per jaar aan meningokokkenziekte. Na de invoering van de meningokokkenziekte C vaccinatie in 2002 nam het aantal sterfgevallen af. In 2022 was er 1 sterfgeval door meningokokkenziekte C. Dit betrof een ouder, ongevaccineerd persoon (Pluijmaekers & de Melker, 2023 Pluijmaekers, A.J.M., de Melker, H.E., The National Immunisation Programme in the Netherlands Surveillance and developments in 2022-2023, Bilthoven (2023) (Pluijmaekers, A.J.M., de Melker, H.E., The National Immunisation Programme in the Netherlands Surveillance and developments in 2022-2023, Bilthoven (2023)) ).

Sterke afname in sterfgevallen door meningokokkenziekte W

Vanaf 2016 steeg het aantal sterfgevallen door de toename van patiënten met meningokokkenziekte W, met in 2018 bijna 30 sterfgevallen. In 2019 was er al een afname te zien en in 2022 waren er geen sterfgevallen door meningokokkenziekte W (Pluijmaekers & de Melker, 2023 Pluijmaekers, A.J.M., de Melker, H.E., The National Immunisation Programme in the Netherlands Surveillance and developments in 2022-2023, Bilthoven (2023) (Pluijmaekers, A.J.M., de Melker, H.E., The National Immunisation Programme in the Netherlands Surveillance and developments in 2022-2023, Bilthoven (2023)) ).

CBS versus wettelijke meldingen

Het aantal sterfgevallen op basis van de CBS Centraal Bureau voor de Statistiek (Centraal Bureau voor de Statistiek) doodsoorzakenstatistiek en op basis van de wettelijke meldingen (Osiris) komt niet volledig overeen. Voor meningokokkenziekte is sterftedata op basis van de wettelijke meldingen betrouwbaarder. Dit komt doordat meningokokkenziekte zich uit als hersenvliesontsteking (meningitis), bloedvergiftiging (sepsis Sepsis is een klinisch syndroom dat gekenmerkt wordt door een algemene ontstekingsreactie van het hele lichaam op een infectie. Het is een zeer ernstige aandoening met een aanzienlijke kans dat de patiënt in korte tijd overlijdt. Vaak wordt het omschreven als bloedvergiftiging. (Sepsis is een klinisch syndroom dat gekenmerkt wordt door een algemene ontstekingsreactie van het hele lichaam op een infectie. Het is een zeer ernstige aandoening met een aanzienlijke kans dat de patiënt in korte tijd overlijdt. Vaak wordt het omschreven als bloedvergiftiging. )) of soms longontsteking. Deze ziektebeelden kunnen ook door andere bacteriën veroorzaakt worden en de veroorzakende bacterie (in dit geval de meningokok) wordt niet altijd goed gespecificeerd in de codering van de CBS Doodsoorzakenstatistiek.