Arbeidsomstandigheden
Met arbeidsomstandigheden worden alle omstandigheden tijdens werktijd bedoeld. Dat wil zeggen alle arbeidsomstandigheden op en tijdens het werk, dus ook als men beroepsmatig onderweg is of als thuis wordt gewerkt. Gunstige arbeidsomstandigheden kunnen (deels) voorkómen dat mensen door hun werk ziek worden of arbeidsongeschikt raken. Zo hebben een schone en prettig ingerichte, ergonomisch verantwoorde werkplek, daglicht en uitzicht uit een raam naar buiten, een juiste opstelling van machines, goed gereedschap, goede verhoudingen met leidinggevenden en collega’s, duidelijke werkafspraken, goed georganiseerde werkprocessen en een duidelijke communicatie van de leiding naar de werkvloer en omgekeerd een gunstige invloed op de gezondheid en het welzijn van de werkende mens. Tegenwoordig is er ook steeds meer aandacht voor aspecten als comfort (Vink 2009 (Vink, P., Aangetoonde effecten van het kantoorinterieur: naar comfortabele, innovatieve, productieve en duurzame kantoren, Alphen aan den Rijn (2009)) ), veiligheid en je veilig voelen op de werkplek (Gort & Starren 2006 (Gort, J., Starren, A., Vanzelfsprekend veilig: veilig ondernemen als corebusiness, Hoofddorp (2006)) ), vitaliteit (Strijk et al. 2012 (Strijk, J. E., Proper, K. I., van Mechelen, W., van der Beek, A. J., A worksite vitality intervention for older hospital workers to improve vitality, work engagement, productivity and sick leave: results of a randomized controlled trial (2012)) ) en bevlogenheid (Bakker & Leiter 2010 (Bakker, A. B., Leiter, M. P., Work engagement: A handbook of essential theory and research, New York (2010)) ). Arbeidsomstandigheden kunnen de gezondheid ook negatief beïnvloeden. Een flink deel van de werknemers loopt risico’s op ongevallen of ziekten die worden veroorzaakt door blootstelling aan gevaren in de arbeidssituatie zoals chemicaliën, fysieke (over)belasting en lawaai, door blootstelling aan stress door een te hoge werkdruk, agressie van klanten of collega's, en door het niet goed (kunnen) afstemmen van het werk op de thuissituatie. Deze arbeidsomstandigheden leiden relatief vaak tot gezondheidsklachten, beroepsziekten, ziekteverzuim, arbeidsongeschiktheid en veelvuldig gebruik van medische voorzieningen. Gezondheidsbedreigende factoren van arbeidsomstandigheden zijn onder te verdelen in fysieke belasting, omgevingsfactoren (onder andere stoffen) en psychosociaal belastende factoren.
Fysieke arbeidsbelasting
Iedere werknemer heeft te maken met lichamelijke inspanning. Bijvoorbeeld bij het verplaatsen van producten (tillen, dragen, duwen, trekken). Dan worden de spieren en gewrichten in rug, schouders en armen zo regelmatig gebruikt dat fysieke overbelasting kan ontstaan. Of er is juist sprake van onderbelasting door te weinig bewegen of te lang zitten. Zowel over- als onderbelasting kan leiden tot gezondheidsklachten (arboportaal).
Arbeidsbelasting door omgevingsfactoren
De ruimte en omgeving waarin wordt gewerkt en de apparatuur die wordt gebruikt, zijn omgevingsfactoren die een effect kunnen hebben op het lichaam. Een koude vochtige werkplek is niet prettig om in te werken en kan gezondheidsklachten veroorzaken. Net als een te warme werkplek of een ruimte waar weinig daglicht binnenkomt. Ook andere omgevingsfactoren kunnen schadelijk zijn voor het lichaam. Bijvoorbeeld machines die te veel lawaai produceren of een bepaald soort straling (arboportaal).
Psychosociale arbeidsbelasting
De meeste mensen brengen een groot deel van hun tijd op hun werk door. De omgang met collega’s en cliënten kan veel invloed hebben op hoe iemand zich voelt, zeker als er sprake is van pesterijen, geweld, discriminatie of seksuele intimidatie. Dit kan ingrijpende gevolgen hebben in de vorm van ernstige lichamelijke- en psychische klachten. Daarnaast kan een hoge werkdruk ook een bron van stress vormen. Als een werknemer echter de ruimte heeft om werkzaamheden naar eigen inzicht in te richten (hoge mate van autonomie), dan hoeft een hoge werkdruk niet te leiden tot lichamelijke en psychische klachten (arboportaal).
Preventie gericht op bevorderen van arbeidsomstandigheden
Preventie gericht op het bevorderen van arbeidsomstandigheden heeft als doel arbeidsgerelateerde gezondheidsschade bij werknemers te voorkómen. Met veilige en gezonde arbeidsomstandigheden wordt de kans op arbeidsrisico’s en daaruit voortvloeiende ongevallen en gezondheidsklachten beperkt. Ook worden negatieve effecten tegengegaan, zoals ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid. Het voorkomen van arbeidsgerelateerde gezondheidsschade van werkenden gebeurt via een combinatie van interventiemethoden:
- Regelgeving, handhaving en beleid;
- Voorlichting en educatie;
- Signalering, advies en ondersteuning;
- Beïnvloeden van de sociale en fysieke omgeving.
Ervaren blootstelling
Een absolute uitspraak over het percentage werknemers dat in gunstige of ongunstige arbeidsomstandigheden werkt, is niet mogelijk. Dit komt door de grote diversiteit aan arbeidsomstandigheden, die gedeeltelijk relatief gedefinieerd zijn (namelijk in verhouding tot de belastbaarheid) en die bovendien sterk verschillen per bedrijf en beroep. Daarnaast is er geen landelijke registratie met betrekking tot arbeidsomstandigheden. Wel is het mogelijk om per arbeidsomstandigheid aan te geven hoeveel mensen zeggen dat ze aan deze arbeidsomstandigheid zijn blootgesteld (zelfrapportage / enquêtegegevens). Dit geeft een goed beeld van het werkelijke aantal blootgestelde mensen per arbeidsomstandigheid.